Pruritis ani hem erkekleri hem de kadınları etkileyen sık görülen tıbbi bir sorundur. Genel toplumun %1 ile %5 ‘ini etkiler. Erkeklerde kadınlara kıyasla 4:1 oranında daha sık görülür. Daha çok 40 ile 60 yaşları arasında görülür. Pruritis ani’nin pek çok nedeni vardır ve nedenin iyi anlaşılması tedavinin planı açısından önemlidir. Pruritis aninin medikal tedavisi semptomların giderilmesinde ve hayat kalitesinin artmasında genellikle etkilidir.
Pruritis Ani nedir?
Pruritis ani latince “kaşıntılı anüs” anlamına gelir ve anüs etrafındaki ciltte kaşıntıya yol açan rahatsız edici his şeklinde tarif edilir. Pruritis ani primer ve sekonder olarak sınıflandırılabilir. Primerde sebep bilinmemektedir, sekonder formunda ise ortaya konulabilen ve genellikle de tedavi edilebilen bir neden vardır.
Ciltte hafif iritasyon kaşıntıya sebep olabilir. Kaşımakla bu alandaki ciltte iritasyon artırılıp daha geniş bir alanda daha kaşıntılı bir durum ortaya çıkabilir. Devamlı kaşımak kaşıma ihtiyacını daha da artıracağından sorunu daha da büyütür.
Pruritis Ani’ye ne sebep olur?
Kaşıntı pekçok anorektal hastalıkta ortaya çıkabilir. Hemoroidler, skin tag (ciltte çıkıntı), fekal kirlenme veya dışkı tutamama, anal fistüller (bağırsak ile cilt arasında anormal bağlantı), anal fissürler (anal ciltte çatlak), anal bölgede siğiller olası nedenler arasındadır. Primer pruritis ani’ye sebep olan etken her zaman iyi anlaşılamaz. Anal kanaldan gelen sekresyonların kaşıntıya sebep olduğuna inanılmaktadır. Anal bölgedeki sinir lifleri tekrarlayan travmalar veya kaşımalar neticesinde kronik olarak aktif bir hal alabilir. İlaçlar gibi nedenlere bağlı olarak merkezi sinir sisteminin uyarımına bağlı sinir uyarımına bağlı da kaşıntı olabilir. Bazen de psikolojik nedenlerle kaşıntı meydana gelebilir.
İritasyonun diğer nedenleri arasında terlemeye bağlı anal bölgenin nemli kalması, dışkı ve mukus olabilir. Çalışmalar dışkının o bölgeden hızlıca temizlenmesinin kaşıntıyı azalttığını göstermiştir. Yetersiz hijyenin yanı sıra agresif şekilde uygulanan hijyen de aslında iritasyona neden olabilir. Sabunlar, kokular ve losyanlar iritasyonun başka sebepleridir. Aşırı hijyenin yanısıra topikal steroid kremlerin kullanılması da cildin doğal direncini kırarak sorunu daha da büyütebilir.
Diyet de pruritis anide rol oynayabilir. Kahvenin bu konuda en önemli faktör olduğu düşünülmektedir. Kahve tüketimi dinlenme fazında anal basıncı düşürür ve anüsten dışkının dışarıya kaçmasına neden olabilir. Diğer rol oynayabilen yiyecekler, çay, kola, enerji içecekleri, çikolata, asitli meyveler, domates, baharatlı yiyecekler, bira ve süt ürünleridir.
Enfeksiyöz hastalıklar da pruritis ani’ye sebep olabilir. Bakteriyel cilt enfeksiyonları, mantar enfeksiyonları, kıl kurdu ya da uyuz gibi parazitik enfeksiyonlar ve anal siğiller gibi viral enfeksiyonlar bunlara örneklerdir.
Bunların dışında sedef hastalığı, dermatitler, liken hastalıkları gibi hastalıklar da pruritis ani’ye sebep olabilirler. Bowen hastalığı veya meme dışı Paget hastalığı gibi lokal kanserler de pruritis ani’nin sebepleri arasındadır.
Ayrıca şeker hastalığı, lösemi, lenfoma, böbrek yetmezliği, karaciğer hastalığı, demir eksikliği anemisi ve hipertiroidizm gibi tüm vücudu etkileyen tıbbi durumlara pruritis ani eşlik edebilir.
Bu kadar çok etken olmasına rağmen, kaşıntının belli bir sebebi ortaya hiç konamayabilir.
Hasta Değerlendirilmesi
Hastadan dikkatli bir öyküyle ne kadar süredir devam ettiği, ne zamanlar olduğu ve eşlik eden başka bir bulgusunun olup olmadığı bilgisi alınmalıdır. Dışkının sıklığı, kıvamı, tuvalet alışkanlıkları, dışkı veya mukus kaçırmanın olup olmadığı, perianal nem hissi veya dışkının tam olarak boşatılamama hissinin olup olmadığı sorulmalıdır. Ayrıca hijyen uygulamaları ve dışkılama sonrası temizliği hakkında da bilgi alınmalıdır. Kullandığı ilaçlar ve diyetle ilgili yukarıda bahsedilen olası etken yiyeceklerin fazla miktarda tüketilip tüketilmediği sorulur.
Doktor anal bölge muayenesini dikkatlice yapar ve yaralar, çatlaklar, kızarıklık, ciltte kalınlaşma gibi bulguları not eder. Bu şekilde inspeksiyon dışında, doktor parmakla anüs ve rektumun alt ucunu da muayene eder. Ayrıca anoskopi denilen bir aletle anal bölgeden içeriyi daha da ayrıntılı muayene edebilir. Gerekli hallerde biyopsi alınabilir ya da ciltten sürüntü alınabilir. Gerekli hallerde vücudun başka bölgeleri de muayene edilebilir.
Pruritis Ani’nin Tedavisi
Tedavinin hedefi hastanın temiz, kuru ve sağlam bir perianal cilde sahip olmasıdır. Çok fazla olası etken olduğundan dolayı tedavi bazen güç olabilir. Bağırsak hareketlerini düzenleyici, dışkı kıvamını artırarak makattan olası kaçakların önlenmesi ve dışkılama ile tamamının boşaltılması önemlidir. Bunun için lifli gıdalar ve lif takviyesi önerilebilir.
Diyet alışkanlıkları yukarıda bahsedilen yiyeceklerin fazlasından uzak durularak tekrar düzenlenmelidir. Başka bir yöntem de bu yiyeceklerin her birinden sırasıyla birkaç hafta tamamen uzak durarak hangi besinin hastaya dokunduğu anlaşılmaya çalışılabilir.
Tuvalet hijyeni ve temizlik alışkanlıklarının tekrar gözden geçirilmesi gerekir. Aşırı temizlikten uzak durulmalı, suyla yıkama önerilmelidir. Sabunlar, parfümler, deodorantlı ıslak mendillerden tahriş edici olabileceklerinden uzak durulmalıdır. Sabun kullanılacaksa da sade doğal sabun kullanılmalı ve sonrasında bol suyla yıkanmalıdır. Tuvalet kağıdı ile kaşıma şeklinde temizlikten uzak durulmalıdır. Pek çok insan istemsiz olarak bu şekilde davranabilir. Anal bölgedeki cildin kuru tutulması için temizlik sonrası saç kurutma makinesi ile kurulama yapılabilir. Dar ve sentetik kıyafetler giyilmemelidir.
Semptomların kontrol altına alınması için kısa süreli %1 hidrokortizonlu steroidli kremler günde 2 ya da 3 kez kullanılabilir. Betametazon gibi uzun etkili topikal steroidler de etkilidir. Uzun süreli steroidli ya da güçlü etkili steroidli kremlerin kullanılması ciltte zayıflamaya ve incelmeye neden olarak pruritis ani’yi daha da kötüleştirebilir. Steroidli kremler 4 ile 8 haftadan fazla kullanılmamalıdır.
Çinko oksit gibi ciltte koruma tabakası oluşturacak kremler de cildin iritan maddelerden korunması için faydalı olabilirler. Buna ilaveten mentol, fenol, kamfor veya bunların kombinasyonu da faydalı olabilmektedir. Eğer enfeksiyon şüphesi varsa topikal antibiyotikler veya antifungaller (mantar ilaçları) kullanılabilir.
Bu ilaçlara doktorunuz alternatif olarak Berwick boyası, topikal capsaicin veya metilen mavisi enjeksiyonu önerebilir.
Doktorunuza sorabileceğiniz sorular:
- Pruritis ani nedir?
- Pruritis ani medikal tedavisinde seçenekler nelerdir?
- Pruritis ani neden nüks eder?
- Cerrahiye ihtiyacım var mı?
- Tüm önerilere, ilaçlara, beslenme ve tuvalet alışkanlıklarında yaptığım değişikliklere rağmen pruritis ani geçmezse ne yapmalıyım?