Kolorektal Kanserde Tarama ve Takip
KOLOREKTAL KANSERDE TARAMA VE TAKİPKolorektal Kanser Nedir?
Kalın barsakta (kolon) ve kalın barsağın son kısmında (rektum) görülen kanserlerin genel adıdır. Rektumda görülürse rektum kanseri, kolonun diğer kısımlarında görülürse kolon kanseridenir.
Kolorektal Kanserler Nasıl Ortaya Çıkarlar?
İnsan vücudundaki tüm organ ve dokuların temel taşı olan, sağlıklı yaşamayı ve gelişmeyi sağlayan hücreler bir program dahilinde bölünür, çoğalır, yaşlanır ve ölürler. Günümüzde hücre bölünmesini ve/veya ortadan kaldırılmasını kontrol eden eden mekanizmalarda çeşitli nedenler ile meydana gelen bozulma sonucunda yaşlanan hücrelerin ölmemesi ya da ortaya çıkan kontrolsüz çoğalmanın kansere neden olduğu düşünülmektedir. Yukarıdaki açıklamalar düşünüldüğünde kolon ve rektumu oluşturan hücrelerdeki kontrolsüz çoğalma da kolorektal kansere neden olabilir. Kolorektal kanserlerin çoğu kanser öncüsü sayılan polip zemininden gelişir. Polipler kolon ve rektumun iç yüzeyini döşeyen hücrelerden oluşurlar ve genellikle yakınmaya neden olmazlar ancak çok büyük ya da kanserleşme eğilimi gösterirlerse çeşitli yakınmalara neden olurlar.
Görülme Sıklığı ve Riskleri Nelerdir?
Kolorektal kanser batılı toplumlarda kadın ve erkeklerde ikinci sıklıkta görülür. Görülme sıklığı yaş ile birlikte artmaktadır ve ailesinde kolorektal kanser olmayan yani normal risk taşıyan bireylerin ömürleri boyunca bu hastalığa yakalanma ihtimali % 5 dolayındadır. Ailesinde kolorektal kanser hastası olanlarda, ailesel polipozis sendromlarında, ülseratif kolit ve Crohn hastalığı olanlarda risk daha fazladır.
Kolorektal Kanserler Hangi Yakınmalara Neden Olur?
Açıklanamayan kansızlık, kilo kaybı, bulantı, kusma
Barsak alışkanlıklarında değişiklik (kabızlık, ishal gibi)
Makattan kanama, dışkının şekil değiştirmesi (kalem şeklinde dışkı)
Nedeni tam anlaşılamayan karın ağrısı
Tarama ve Ne zaman Başlamalıdır?
Günümüz bilgilerine göre bir bireyin kolorektal kanser yönünden taraması ailesinde kolorektal kanser hastası yoksa ve normal riske sahipse kolorektal polip ve polip gelişim riskinin artmaya başladığı yaş olan 50 yaşında başlamalıdır. Ancak bireysel polip, ailesel kolorektal kanser ve/veya polipozis sendromları olan hastalarda tarama 40 yaş hatta daha erken başlayabilir.
Tarama İçin Hangi Testler Yapılmalıdır?
Fiziki Muayene: Genel sağlık durumu, yakınmaları, genel muayenesi ve rektumun parmak ile muayenesinden oluşur.
Gaitada(Büyükabdest) Gizli Kan (GGK): Kanser ya da büyük poliplerin neden olduğu, genellikle yakınmaya sebep olmayan kanamaları saptamak için kullanılır.
Flexible(bükülebilir) sigmoidoskopi: Uç kısmında bulunan ışık ve kamera yardımıyla görüntü elde edilerek aşağı kalın barsk iç yüzeyinin (rektum ve sigmoid kolon) incelendiği, kısa ve genellikle sakinleştirici ilaç yapılmaksızın uygulanan bir işlemdir. Bu testin yıllık GGK ile beraber 5 yılda bir yapılması önerilir. Bu test sırasında polip saptanırsa tüm kalın barsak incelenmelidir.
Kolonoskopi: Kolorektal kanser taramasında kullanılan en iyi yöntemdir. Uç kısmında bulunan ışık ve kamera yardımıyla görüntü elde edilerek tüm kalın barsk iç yüzeyinin incelendiği, öncesinde barsak temizliğinin olduğu, hafif sakinleştirici ilaç verilerek yapılan ve gerektiğind örnek alınabilen(biyopsi) bir işlemdir. Normal riskli bireylerde 10 yılda bir yapılmalıdır.
Çift Kontrastlı Kolon Grafisi: Barsak içi yüzeyinin makattan ilaçlı sıvı ve ardından hava verilerek radyolojik olarak (röntgende) görünür hale gelmesi temeline dayanan bir muayene yöntemidir. Barsak hazırlığı gerektirir ve ilk muayenede polip saptanmazsa 5 yılda bir tekrarı önerilmektedir.
BT Kolonoskopi: Bilgisayarlı tomografi kullanılarak yapılır. Ağız yolu ile ilaç içildikten sonra kalın barsağa ilaç ulaştığında makattan hava verilerek yapılan incelemdir. Barsak temizliği gerektirir. Polip saptanmazsa 5 yılda bir yapılması önerilirken polip varlığında kolonoskopi yapılmalıdır.
Fekal DNA testi: Çok yeni ve henüz standart tarama programına girmeyen bir araştırma testidir. Barsak iç yüzeyinden büyükabdeste (feçes) dökülen hücrelerin genetik materyallerini (DNA) inceleme temeline dayanan bir testtir. Kolorektal kanserden veya büyük poliplerden dökülen hücreleri genetik materyallerindeki (DNA) anormallikleri saptayarak belirlenmeye çalışılır.
Tarama Programı Nasıl Olmalıdır?
Normal riske sahip bireyler için; 40 yaşından başlayarak yıllık rektal muayene ve GGK testi. 50 yaşında ve sonrasındaki her 5 yılda bir flexible sigmoidoskopi ya da 50 yaşa gelince kolonoskopi ve sonrasında her 10 yılda bir tekrarı. Çift kontrastlı barsak filmi ise ilk olarak 50 yaşında olmak üzere sonrası 5-10 yıl aralıklarla tekrarı şeklinde önerilebilir.
Polip saptanmış bireyler için; Normal taramalar esnasında kanser öncüsü olabilecek polip saptandığında tarama her 3-5 yılda bir yapılan kolonoskopi şeklinde olmalıdır.
Ailesel kolorektal kanser öyküsü olan bireyler için; Ailede (anne, baba, kardeş) kolorektal kanser saptanan en genç bireyin tanı konduğu andaki yaşından 10 yıl önce olalıdır. Örenğin ailede 45 yaşındaki bir kolorektal kanser hastası varsa tarama 35 yaşında başlamalıdır. Ayrıca ailesinde ailesel geçişli polipozis sendromları (Familial Adenomatöz Polipozis) veya Heredeiter Nonpolipozis Kolorektal Kanser olan bireylerde tarama daha önce başlayabilir. Bu durumlarda tarama programına doktorunuz ile beraber karar vermelisiniz. Ailesel risk taşıyan bireylerde tarama kolonoskopi ile yapılmalıdır.
Kolorektal kanser nedeniyle tedavi olan bireyler için; Kolorektal kanser tanısı konup cerrahi olarak çıkarıldıktan sonraki bir yıl sonra tarama yapılmalıdır. Eğer normal ise 3 yıl sonra tekrarlanmalıdır. Tarama tam kolonoskopi, çift kontrastlı kolon grafisi ile beraber flexible sigmoidoskopi ile yapılabilir.
İnflamatuvar barsak hastalığı öyküsü olan bireyler; 8 ya da daha fazla yıldan beri bu hastalıklara sahip olanlar her 1-2 yılda bir kolonoskopi ile taranmalıdır.